Waalse Kerk. Geschiedenis en orgel

 
[Afb. 1a, 1b, 2: Waalse Kerk in vogelvlucht en gevel aan het Noordeinde]


ALGEMENE INFORMATIE KERK: 

Naam kerk: Waalse Kerk (Eclise Wallonne)
Adres: Noordeinde 25, Den Haag
Bouwjaar: 1759-1761
Architect: J. van Duijfhuijs
Beheer/gebruik: Eclise Wallonne Den Haag (onderdeel van Protestantse Kerk Nederland)

ALGEMENE INFORMATIE ORGEL(s):

Orgel: Cavaillé-Coll: 1885 - 23/II/P
Titularis: Henk Kooiker (tevens beheerder)

Organisatie concerten: Commissie Concerten Waalse Kerk.
De Waalse Kerk participeert vanaf 2021 in het HOK. Voor die tijd werden er oom regelmatig orgel(thema)concerten georganiseerd door het HOK.

Toen het Raad van Statecomplex in 2008 werd gerenoveerd heeft De Stichting Muziek in de Gotische zaal van sept 2008 t/m seizoen 2011 de Waalse Kerk gebruikt voor lunchconcerten.

GESCHIEDENIS:

Waalse Kerk in Nederland

De Eclise Wallonne (Waalse Kerk) is al sinds de Reformatie aanwezig in de Nederlanden. Niet zo verwonderlijk als men bedenkt dat in de 16e-eeuw de 17 provinciën van de Nederlanden zich uitstrekten over het gebied dat nu Nederland, België en Luxemburg heet. Er werden toen, naast de Nederlandse taal o.a. ook Frans gesproken. Met name in de Zuidelijke Nederlanden (Wallonië) 

Toen de leer van Calvijn zich vanuit Genève over Europa verspreide kreeg deze leer gaandeweg ook voet aan de grond in de Nederlanden. Met name via Wallonië en Vlaanderen. Maar ook in de steden in de noordelijke Nederlanden, zoals Middelburg, Leiden, Amsterdam en ook Den Haag.

Veel gebieden bleven echter de Rooms Katholieke leer trouw en er ontstond een strijd die de Nederlanden in feite in tweeën splitste. (Het noorden overwegend Protestant, het zuiden overwegend Rooms Katholiek)

E.e.a. had tot gevolg dat velen zich niet meer veilig voelde in het gebied waar men woonde en vertrok naar het gebied waar de zelfde leer werd aangehangen. Veel Waalse volgelingen van Calvijn kwamen toen naar de Noordelijke Nederlanden en vestigde zich in steden als Middelburg, Leiden, Amsterdam en ook Den Haag.

Bijna gelijktijdig ontstond er ook een vluchtelingenstroom vanuit Frankrijk, waar de Protestantse ‘Hugenoten’ (zo’n 75.000) sinds het herroepen van het Edict van Nantes in 1685 door Lodewijk de 14e, hun leven niet meer zeker waren.

Omdat zowel de ‘Walen’ als de Hugenoten uit Franstalige gebieden kwamen stichten zij aparte Franstalige kerkelijke gemeentes. Die een eigen plaats kregen naast de Nederlandstalige Hervormde (Gereformeerde) kerken. Een plaats die de Waalse kerken (want zo werden zij om begrijpelijke redenen genoemd) tot op heden nog bezitten. Wel maken de Waalse Kerken tegenwoordig deel uit van de Protestantse Kerken in Nederland (PKN) In veel Waalse Kerken wordt nog wel in de Franse taal gepreekt en gezongen, Zo ook in de WK van Den Haag. Al spreken bijna alle kerkgangers vloeiend Nederlands. 

Waalse Kerk in Den Haag

De Waals-Hervormde Gemeente in Den Haag kent een lange geschiedenis. Al sinds 1591 hield zij haar diensten in de oude Hofkapel op het Binnenhof, die enkele jaren daarvoor aan de protestanten was toebedeeld (maar voor de reformatie uiteraard aan de Katholieke toebehoorde).

 
 
[Afb. 3, 4: oude prenten van de inmiddels verdwenen Hofkapel, extern en intern]


In deze kerk stond vanaf 1641 een door Prins Frederik Hendrik geschonken orgel waarvan niet veel meer bekend is dan dat Duyschot het uitbreide met een Rugwerk. Toen echter (de katholieke) Lodewijk Napoleon in 1806 het Binnenhof als residentie in gebruik nam en hij zelf de kerk wilde gebruiken, moest de kapel opnieuw voor de katholieke eredienst worden ingericht. Als compensatie kreeg de Waals-Hervormde gemeente een forse bijdrage voor de bouw van een nieuwe kerk aan het Noordeinde.
De Hofkapel werd in 1807 door de St. Jacobusstatie, die daarvoor hun vieringen in de schuilkerk in de Oude Molstraat hielden, in gebruik genomen (later verhuisde men naar de nieuwgebouwde St. Jacobuskerk in de Parkstraat)

EXTERIEUR:

Het gebouw is een ontwerp van J. van Duijfhuijs die een sober maar stijlvol gebouw ontwierp met een gevel van metselwerk, rondboog-vensters en een brede daklijst onder drie gekoppelde met keramische pannen gedekte tentdaken met een bijzondere kapconstructie in drie geledingen (er zijn twee zakgoten in de lengterichting). Midden op het, aan de straatzijde gelegen, tentdak staat een sierlijk achthoekig houten dakruiter met een klokkenstoel met drie luidklokken.



[Afb. 5: exterieur Waalse Kerk gezien vanuit de Molenstraat]


De kerk heeft aan de straatzijde drie toegangsportalen, waarvan de twee buitenste zijn voorzien van een, met zink gedekt zadeldakje met aan de voorzijde een neoclassicistisch fronton, gedragen door natuurstenen pilasters. Bij het centrale ingangsportaal dragen twee hardstenen Ionische pilasters een vlak afdak voorzien van een brede fries. De geveleinden zijn voorzien van brede pilasters van metselwerk.

Zowel de straatgevel als de achtergevel hebben ieder vijf rondboogvensters voorzien van een roedeverdeling en blank glas. Rond het middelste venster aan de boven de hoofdingang is een accentuering van wit stucwerk aangebracht met daarboven een smalle afdekking.

INTERIEUR:

Het interieur van de strak vormgegeven zaalkerk heeft een gestukadoord onversierd koofplafond. De wanden zijn voorzien van wit pleisterwerk met een sierband bij de aanzet van de (plafond)koof. Ook de vensters aan de beide lange zijden zijn zonder versiering.



[Afb. 6: zicht op interieur Waalse Kerk, gezien vanaf de orgeltribune]


De vloer is voorzien van lichte natuurstenen platen. In de kerk staan eikenhouten banken die afgesloten kunnen worden met deurtjes. De banken staan aan drie zijden rond een open gedeelte voor de preekstoel die achter een laag houten doophek staat. Recht tegenover de kansel staan twee Herenbanken voorzien van een luifel.
De herenbanken, de preekstoel met en het doophek dateren uit de bouwtijd.



[Afb. 7: oude foto van de indeling van de Kerk met preekstoel tegen de korte zijde]


(in het verleden stonden preekstoel en doophek aan de korte wand tegenover het orgel. Met aan weerszijde daarvan de Herenbanken. De kerkbanken stonden toen in drie vakken gericht naar de kansel. De inrichting is dus 90 graden gedraaid.)

ORGELS:

Aanvankelijk stond er in de kerk een orgel met 22 stemmen verdeeld over twee klavieren en een aan het hoofdwerk aangehangen pedaal gebouwd door de van oorsprong Duitse orgelbouwer J.P. Kückel te Rotterdam. De aanschaf van dit orgel was mede mogelijk door een schenking van Lodewijk Napoleon. Dit orgel werd in 1885 verkocht aan de Chr. Gereformeerde Kerk te Hazerswoude-dorp.

 
 
[Afb. 8-9: voormalig Kückel-orgel.(1811) Huidig Cavaillé-Coll-orgel (1885)]


Het huidige orgel in de Waalse kerk is in 1885 gebouwd door de beroemde Franse orgelbouwer Aristide Cavaillé-Coll uit Parijs. Op aanbeveling van orgelbouwer J.F. Witte. Witte, titularis Stortenbeker en Philbert, de Franse consul in Nederland, die een warm pleitbezorger voor Cavaillé-Coll was, keurden het orgel na afbouw.
Op zondag 8 november 1885 werd het orgel in een eredienst in gebruik genomen. Op 9 nov. volgde het ‘ingebruikname-concert' waarbij drie organisten het orgel lieten horen: de voorm. titularis W.F.G. Nicolaï, de organist van de Grote Kerk Den Haag A.N. Koopman en de nieuwe titularis J. Stortenbeker. Op 29 nov. 1886 gaf de beroemde Parijse organist van de St Sulpice, Charles-Marie Widor een concert op het nieuwe orgel.

Het Cavaillé Coll-orgel in de Waalse Kerk heeft een neogotische kas en vertoont opvallend veel overeenkomsten met het als nr.21 afgebeelde catalogusnummer van een catalogus uit 1889 met afbeeldingen van orgels welke door de firma Cavaillé-Coll geleverd konden worden. (Het was het jaar van de grote wereldtentoonstelling in Parijs -met de Eiffeltoren als letterlijk hoogtepunt- en zo'n catalogus kon uiteraard de nodige potentiële klanten opleveren)
Het vijfdelige front is opgebouwd uit een vlakke middentoren (met 4 pijpen) met aan weerszijde een vlak pijpenveld (met resp. 9 pijpen) en een ronde pedaaltoren (met ieder 5 pijpen) met afsluitend een tweedelig vlak veld met snijwerk, maar zonder frontpijpen.

 
 
[Afb. 10, 11: Speeltafel Cavaillé Coll-orgel]


Het orgel heeft 23 stemmen verdeeld over twee klavieren en pedaal.
Het Grand Orgue (1e klavier) heeft 8 registers, het Récit Expressif (2e klavier) 9 registers en het Pédale 6 registers (waaronder 4 transmissies).


 

(De ‘Barkermachine’ was een door de Engelsman Charles Barker uitgevonden en door Cavaillé-Coll doorontwikkelde installatie met door orgelwind gevoed ventielsysteem dat de toetsdruk en de speelaard verlichte van de vaak grote orgels in Frankrijk met veel windlades en registers. Ook maakte de installatie allerijl koppelingen mogelijk)

De vrijstaande speeltafel is voor het orgel geplaatst zodanig dat de organist de kerk in kan kijken en dus met de rug naar het orgel zit. De registerknoppen zijn, zoals bij Cavaillé Coll te doen gebruikelijk, in horizontale terrassen aan weerszijden van de klavieren aangebracht en hebben verschillende kleuren voor de afzonderlijke werken.

Er is in 1930 en in 1954 door de fa Sanders aan het orgel gewerkt, waarbij enkele wijzigingen werden aangebracht. In 1984 is het orgel door de fa Blank uit Herwijnen gerestaureerd onder advies van toenmalig titularis Henk Kooiker die zeer veel betekend heeft voor het instant houden van het instrument.

Een opvallende bijzonderheid aan het orgel is dat het door een opening in de kerkmuur is uitgebouwd tot in de kosterswoning naast de kerk. Om in het orgel te komen (voor stemmen en onderhoud) moet men dus door de woning van de koster,

Organist Waalse Kerk:



[afb.12: Ir Hendrki Kooiker]


In 1970 werd Henk Kooikerk benoemd als organist in de Waalse Kerk. een functie die hij tot op heden bekleed. Hij is daarnaast ook beheerder van het waardevolle Cavaillé-Coll-orgel dat hij steeds in een zo oorspronkelijke situatie heeft behouden. Ook het stemmen van de tongwerken ziet hij als zijn taak.
Henk Kooiker heeft vele functies in de orgelwereld, w.o. die van orgeladviseur.(zie ook de website van de Brabantse Orgelfederatie

In afgelopen jaren zijn echter meer organisten actief geweest in de Waalse kerk. Waaronder Carper de Jonge en Carel Cames van Batenburg.

 

Boek ‘Cavaillé-Coll en Nederland’

Bij veel informatie over het orgel is gebruik gemaakt van de informatie uit het standaardwerk ‘Cavaillé-Coll en Nederland’ van René Verwer, (Een studie naar het werk van Cavaillé-Coll en diens invloed in Nederland in de periode 1875-1924) 2009 Canaletto/Repro-Holland Alphen a/d Rijn. (mogelijk nog te verkrijgen bij boekhandel/antiquaraat L.B. Kretzchmar, Noordeinde 158, Den Haag (€ 20,-)

 

 

MEER INFO:

 

HB/juli 2022

Actueel

Agenda

Kerken & Orgels

Het HOK

De Stichting Haags Orgel Kontakt (HOK) is een samenwerkingsverband van zes participerende cultuuraanbieders in de Haagse binnenstad. 

Klik HIER voor de volledige omschrijving

Het Haags Orgel Kontakt onderschrijft de Governance Code Cultuur (GCC) en de Code Culturele Diversiteit (CCD)

Algemeen - GCC_beeldmerk_kleur_web.jpg  

Het Haags Orgel Kontakt wil zich ook houden aan de regelgeving m.b.t. de Algemene Verordening Persoonsgegevens.

 

De concerten en andere activiteiten van het HOK zijn alleen mogelijk door financiële bijdragen van subsidiegevers en de structurele subsidie die het samenwerkingsverband van het HOK ontvangt van de Gemeente Den Haag.