ALGEMENE INFORMATIE KERK:
Naam kerk: Duitse Kerk (Deutsche Evangelische Kirche)
Adres: Blijenburg 3b, 2511 VC Den Haag
Bouwjaar: 1860-1861
Architect: H. Wentzel te Berlijn
Beheer/gebruik: Deutsche Evangelische Gemeinde te Den Haag
ALGEMENE INFORMATIE ORGEL:
Hoofd orgel: Pieter Flaes - 1870 - 21/II/P
Koor orgel: NVT (tijdelijk positief i.v.m. restauratie Fllaes-orgel)
Titulair organist: NNB
Organisatie concerten: NNB. De Duitse kerk participeert niet in het HOK
GESCHIEDENIS
De geschiedenis van het Duitse protestantisme in Nederland dateert uit de tijd van de Reformatie in de 16e eeuw. De ‘Nieuwe Leer’ verspreidde zich heel snel in Nederland. De Erediensten werden aanvankelijk als vanzelfsprekend samen gevierd. Pas honderd jaar later begon er onder de Duits sprekenden Nederlandse inwoners de behoefte te ontstaan tot een eredienst in de eigen taal.
Er waren echter weinig reële mogelijkheden, om dit te realiseren. Gelukkig kreeg men hulp van invloedrijke Nederlandse mannen, zoals Graaf van Bylandt, Groen van Prinsterer, Elout van Soeterwoude en anderen, kon in 1857 een start worden gemaakt om een Duitse evangelische gemeenschap te stichten in Den Haag.
Aanvankelijk kwam men samen aan de fluwelen Burgwal totdat uiteindelijk een stuk grond in het naburige Bleijenburg kon worden aangekocht. Hierop werd in 1861 het huidige kerkgebouw gebouwd. Men mocht regelmatig ‘Hoog bezoek’ ontvangen: In het verleden werden de Duitstalige diensten wel bezocht door Koningin Emma en haar dochter Prinses Wilhelmina.
Sinds 1993 heeft de kerk een status van monument in Den Haag
KERK
De Duitse Kerk aan Blijenburg in het in het centrum van Den Haag werd in 1860-1861 in neogotische stijl gebouwd naar een ontwerp van de Duitse architect H. Wentzel uit Berlijn. Van 1998 tot 2001 werd het gebouw volledig gerestaureerd.
Het kerkgebouw is geheel opgenomen in de overige bebouwing van de straat en de voorgevel loopt gelijk met de rooilijn. Doordat het Blijenburg niet erg breed is valt de kerk van dichtbij niet erg op, ook al heeft de kerk een forse toren die aan de straatzijde is gesitueerd.
Het gebouw is opgetrokken uit baksteen. De voorgevel is voorzien van een neogotische trapgeven die ver doorloopt tot boven het zadeldak waarop aan de voorzijde de toren is gesitueerd. De toren heeft een vierkante onderbouw en een achtkantige bovenbouw voorzien van galmgaten en een spitse torenbekroning. Trapgevel en toren zijn rijkelijk voorzien van (neo)gotische elementen, zoals pinakels en hogels van natuursteen
De voorgevel, maar ook de zijgevels welke niet grenzen aan belendende bebouwing, zijn voorzien van hoge spitsboog vensters. De ingangspartij is eveneens neogotisch met veel ornamentiek en siersmeedwerk.
Het interieur is uitgevoerd in een vrij zeldzame vorm van ‘stukwerk-gotiek’ waarbij ook de houten ribgewelven en de bladkapitelen zijn gestukadoord. De neogotische inventaris met banken en preekstoel, is grotendeels bewaard gebleven.
ORGEL
Het orgel is gebouwd in 1870 door orgelbouwer Pieter Flaes uit Amsterdam. Het is een sleeplade orgel met mechanische tractuur in een neogotische kas, bekroond met pinakels. Het is een 8-voets-orgel met 20 sprekende stemmen over twee klavieren en pedaal. De bespeling vindt plaats aan de rechter zijkant van het orgel.
n 1894 vindt de eerste uitgebreide reparatie plaats. In 1913 vindt er opnieuw onderhoud en restauratie plaats, waarbij teven de labia van de frontpijpen worden verguld. In 1929 wordt het onderhoud verzorgt door de Duitse Fa Steinmeyer & Co, die tevens een elektrische windvoorziening aanbrengt, die een orgeltrapper overbodig maakt. (in die tijd werd het grootste orgel ter wereld in de Dom van Passau door deze Fa gebouwd)
[Afb. 11, 12: Orgelfront, Klaviatuur voor laatste restauratie (2021) (beeld: website DEG)]In de 30er jaren wordt het orgel ingrijpend verbouwd door de Fa Sanders uit Utrecht, die de pedaallade + pijpen uit de orgelkas verplaats naar een pneumatische lade achter het orgel. Deze handeling wordt echter in 1968 weer ongedaan gemaakt door de Fa Flentrop uit Zaandam. Ook de windvoorziening wordt dan uit de toren naar de achterzijde het orgel verplaatst. Ter voorkoming van ontstemmingen door de koude wind uit de toren.
In 1984 wordt het gehele orgel voor restauratie gedemonteerd door Flentrop.
Windladen en Regeerwerk gaan naar de werkplaats in Zaandam om gerestaureerd te worden. Het pijpwerk blijft echter in de kerk en wordt daar schoongemaakt, hersteld en waar nodig opnieuw geïntoneerd. Met name om de oude klank van 1870 weer terug te krijgen. Ook vinden er enkele uitbreidingen plaats.
Bij de restauratie van het kerkgebouw in 199/2001 werd het orgel geheel in plastic verpakt. Echter na de werkzaamheden aan de kerk bleek dat het orgel toch ernstig vervuild was en enkele frontpijpen waren beschadigd.
In 2002 heeft daarom Flentrop orgelbouw het orgel, inclusief pijpwerk, geheel schoon gemaakt, de frontpijpen gerepareerd en het orgel opnieuw gestemd.
In 2021 was er echter er weer een uitgebreide restauratie nodig. Nu uitgevoerd door orgelbouwer Elbertse onder advies van Aart Bergwerff. Het betreft het waar nodig repareren maar uit technisch uitbreiden van o.a. koppelmogelijkheden van het pedaal waardoor met de zelfde stemmen meer combinatie mogelijk is. Bij de intonatie zal zoveel mogelijk aansluiting worden gezocht naar het oorspronkelijke concept van Flaes.
Tijdens de restauratie kon voor de begeleiding van de erediensten gebruik worden gemaakt van een orgelpositief.
CONCERTEN en ORGANISTEN
In de Duitse Kerk worden met enige regelmaat concerten georganiseerd waarvan in de media bericht wordt gedaan. Er is geen samenwerking met het HOK.
Sinds enige tijd wordt het orgel bespeeld door meerdere organisten w.o. de uit Duitsland afkomstige Johannes Gierl, die daarnaast ook Koordirigent is. Ook Martijn Pranger en Christiane Kerting zijn volgens de website van de Duitse kerk, actief in de muzikale activiteiten die in de Duitse Kerk ontwikkeld worden. (de laatste als dirigente van het Gemeindechor) (zie voor meer informatie: de website van de Duitse Kerk
MEER INFORMATIE:
bron en foto's: website Deutsche Evangelische Gemeinde Den Haag, Elbertse orgelbouw, Gemeentearchief Den Haag en eigen waarneming (HB)
HB/juli 2022
De Stichting Haags Orgel Kontakt (HOK) is een samenwerkingsverband van zes participerende cultuuraanbieders in de Haagse binnenstad.
Klik HIER voor de volledige omschrijving
Het Haags Orgel Kontakt onderschrijft de Governance Code Cultuur (GCC) en de Code Culturele Diversiteit (CCD)
Het Haags Orgel Kontakt wil zich ook houden aan de regelgeving m.b.t. de Algemene Verordening Persoonsgegevens.
In onderstaande LINKS meer info over:
De concerten en andere activiteiten van het HOK zijn alleen mogelijk door financiële bijdragen van subsidiegevers en de structurele subsidie die het samenwerkingsverband van het HOK ontvangt van de Gemeente Den Haag.
